Արամը

Արամը մեր դասարանում էր սովորում: Հագնվում էր պարզ, անպաճույճ. ձմռանը բրդե դարչնագույն սվիտեր էր հագնում և նույնպիսի կիպ շալվար, որոնք մայրն էր գործում: Դիմագծերն էլ նույնքան պարզ էին՝ թուխ մաշկ ուներ, կանոնավոր փոքր քիթ, քիչ էր խոսում, հայացքի անբասիր, բարի արտահայտությամբ միշտ լսում էր բոլորին: Ապրում էին մայր ու որդի՝ նույնքան պարզ, համեստ կենցաղով՝ փայտե կիսախարխուլ տնակում: Երբեք չէինք լսել Արամի հոր մասին՝ որտեղ էր, ինչով էր զբաղվում: Մայրը մեր դպրոցի հավաքարարն էր: Ես հիշում եմ Արամին 4-րդ դասարանից, երբ սկսվեց պատերազմը:

Դասարանում ընդամենը 5 հոգով էինք մնացել, ամեն առավոտ Արամը մոր հետ գալիս էր ավելի վաղ ՝ ձեռքերը միշտ կապտած, ու մի կտոր հաց ու պանիր ուտելով: Մայրը խնդրում էր ինձ տնային աշխատանքներս զիջեմ Արամին, որ մի փոքր գոնե արտագրեր, որպեսզի անհաճո դեմքով, ամուսնուն առաջնագիծ հերթապահության ուղարկած ուսուցչուհու զայրույթը կրկին չթափվեր Արամի գլխին: ՈՒ այդպես անցնում էին հրետակոծությունների վտանգի ներքո մեր դպրոցական օրերը, երբ ամեն պահ տագնապի ազդարարման դեպքում վազելով իջնում էինք աստիճանահարթակի տակ մեզ համար պատրաստված «ապաստարանը»: Մենք արդեն սովորել էինք դրան, դա մեր առօրյան էր, մենք քաջ երեխաներ էինք՝ պատերազմի թոհ ու բոհով կոփված… համենայն դեպս՝ մենք այդպես էինք կարծում։ Սակայն մի օր՝ Ամանորի նախաշեմին, արթնացանք սովորականի պես ու լսեցինք մի բոթ, որով հօդս ցնդեց մեր՝ քաջ ու անվախ երեխաներ լինելու համոզմունքը: Մեզ ասացին, որ ադրբեջանցիները ադամամութին գաղտագողի մեր գյուղ էին մտել և խոշտանգել խաղաղ քնած բնակչությանը: Կանանց մեծ մասն այդ օրը Ամանորի գաթայի խմորը հունցել ու հոգնած քնել էր, մյուսներն էլ տոլման փաթաթել ու այդպես էլ ննջել էին վառարանի կողքին։ Մենք ապրում էինք գյուղի սկզբում և ողջ օրը կցկտուր լուրեր էինք լսում գյուղի մյուս ծայրում կատարվող արյունալի դեպքերի մասին: Մեծերը խոսում էին, որ գյուղի ծայրում խոշտանգել են կանանց, ծեր մարդկանց: Ես ակամայից մտածեցի մեր դասարանի Արամի ու իր մոր մասին, նրանց փայտե կիսախարխուլ տնակը հայ ադրբեջանական սահմանագծից այս կողմ հենց առաջին տնակն էր: Իմ մանկական պատրերացումներում երբեք չտեղավորվեց այն, ինչ ես լսեցի այդ օրվա ծավալված արյունալի բախումների ավարտից հետո, երբ ամեն բան խաղաղվել էր, բոլորն իրենց կորուստներն էին սգում՝ մարդկային թե նյութական, ոմանք էլ մարտի դաշտից ողջ վերադարձած որդիներին էին գրկում արտասուքով և ուրախությամբ: Սակայն մեր դասարանի Արամն ու իր մայրը, որ այդ գյուղում ոչ մի հարազատ չունեին, այդպես էլ երբեք չհայտնվեցին: Երեկոյան ես լսեցի, որ մեր դասարանի Արամին ու մորը թուրքերը տարել են… Չկային, ու ոչ ոք չէր տեսել նրանց …

Ես ողջ գիշեր դառնաղի արտասվեցի մեր դասարանի Արամի համար՝ պատկերացնելով՝ ոնց են խոշտանգում նրան ու նրա պարզ, բարի, աշխարհի չարն ու բարին դեռևս չճաշակած աչքերից արտացոլվող անթաքույց վախը։ Հետագայում ես լսեցի, որ Կարմիր խաչի գրասենյակ են դիմել համագյուղացիները անհետ կորածների ցանկում Արամին ու մորը գտնելու մի թաքուն հույսով, սակայն ապարդյուն էին բոլորիս սպասումները նրանց հայտնաբերման, վերադարձման։ Այդ օրերից անցել է արդեն շուրջ քսան տարի, սակայն ամեն անգամ, երբ հիշում եմ մեր դասարանի Արամի պարզ, բարի հայացքը, ես լուռ արտասվում եմ…

Վարդինե ԻՍԱՀԱԿՅԱՆ

Մեկնաբանություններ